ABD Başkanı Donald Trump, geçtiğimiz haftalarda yaptığı bir açıklamada, Ukrayna’nın sahip olduğu nadir toprak elementleri ile ilgili önemli bilgiler paylaştı. Trump, Ukrayna ile bu madenler konusunda bir anlaşma yapabileceklerini belirtti.
ABD Hazine Bakanı Scott Bessent de anlaşma metni ile birlikte Kiev’e gitti. Ancak Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, anlaşmayı imzalamaktan vazgeçti. Zelenskiy, anlaşmanın ülkesinin çıkarlarına uygun olmadığını düşünerek, güvenlik garantisi talebinde bulundu.
ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Mike Waltz, Zelenskiy’nin anlaşmayı imzalamayı reddetmesinin Trump üzerinde büyük bir hayal kırıklığı yarattığını ifade etti.
Son gelişmeler ışığında, yeni bir maden anlaşmasının imzalanması bekleniyor. Trump, Zelenskiy’nin önümüzdeki haftalarda Beyaz Saray’ı ziyaret edebileceğini ve maden anlaşmasını imzalamayı umut ettiğini dile getirdi.
Nadir Toprak Elementlerinin Önemi ve Dünyadaki Dağılımı
ABD-Ukrayna ilişkilerinde gerilime neden olan nadir toprak elementleri, teknoloji ve savunma sanayii açısından kritik bir öneme sahip. Bu elementler, birçok elektronik cihazın vazgeçilmez bileşenlerini oluştururken, savaş uçaklarının stratejik parçaları için de gereklidir.
Nadir toprak elementleri, 17 özel elementin genel adı olup, 15’i lantanit grubuna aittir. Bu elementler arasında lantan, seryum, praseodim, neodimyum, gadolinyum, terbiyum, disprosyum, holmiyum, erbiyum, tulyum, iterbiyum, lutesyum, prometyum, samaryum, itriyum, evropiyum ve skandiyum bulunmaktadır.
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS), bu elementlerin benzersiz fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olduğunu ve bu nedenle enerji, savunma gibi birçok alanda kullanıldığını vurguluyor.
Nadir toprak elementlerinin üretiminde Çin lider konumda. USGS’ye göre, Çin son 20-30 yılda bu elementlerin üretiminin %90’ını gerçekleştirdi. Ancak son yıllarda bu oran %80’lere geriledi.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın raporuna göre, Çin’in nadir toprak elementleri rezervi, dünya genelindeki toplam rezervin %37’sini oluşturuyor. Bu ülkeyi %18 ile Vietnam ve Brezilya takip ediyor.
Nadir element rezervleri dünya genelinde mevcut olsa da, dağınık dağılımı ve yüksek maden çıkarma maliyetleri, ülkeler için kârlı görünmemektedir.
Neodimyum: En Güçlü Mıknatıs
Neodimyum, rüzgar türbinlerinden cep telefonlarına kadar birçok alanda kullanılan en çok talep gören nadir elementlerden biridir. Elektrikli araba motorlarının da önemli bir bileşeni olan neodimyum, kalıcı ve güçlü mıknatıs özelliği ile dikkat çekmektedir.
Neodimyumun bir diğer önemli kullanım alanı ise savunma sanayisidir. Ünlü ABD savunma sanayii şirketi Lockheed Martin, neodimyum mıknatıslarının Çin’den ithalatı için ABD Savunma Bakanlığı’ndan onay aldı.
Neodimyum ve diğer nadir elementler, gece görüş gözlüklerinden uçaklara kadar birçok askeri araç ve gereçte yer almaktadır.
Samaryum: F-35’in Önemi
Neodimyumun yanı sıra, F-35 savaş uçaklarında da kullanılan bir diğer stratejik element ise samaryumdur. Samaryum-kobalt bileşiminden elde edilen ürün, F-35’in motorunda kullanılmaktadır.
İtriyum
Genellikle alaşımlarda kullanılan itriyum, elektronik cihazlarda da yer bulmaktadır. Televizyon ekranları, lazerler, floresan lambalar ve bujilerde kullanılan itriyumun yıllık üretimi 600 tondan fazladır.
ABD İthalatının %80’i Çin’den
ABD’nin nadir element ithalatının %80’i Çin’den gelmektedir. Wall Street Journal’a göre uzmanlar, Çin’in bu ithalatı durdurması durumunda ABD’nin kritik sektörlerinde büyük krizler yaşanabileceğini belirtmektedir.
Eski Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri ve fiili devlet başkanı Deng Xiaoping, 1987’de yaptığı bir konuşmada “Orta Doğu petrole, Çin ise nadir elementlere sahip.” diyerek, bu elementlerin petrol kadar değerli olduğunu vurgulamıştır. İç Moğolistan’daki Bayan Obo Maden Bölgesi, dünya nadir element üretiminin %50’sini karşılamaktadır.
ABD ve Batı, Çin’e Olan Bağımlılığı Azaltmak İstiyor
ABD ve Batı ülkeleri, Çin‘den yapılan ithalata olan bağımlılığı azaltmak için yeni çözümler arayışındadır. Avustralya, son yıllarda nadir elementler konusunda dikkat çekmektedir ve şu anda dünya nadir element üretiminin %6’sını karşılamaktadır. Yatırımların artmasıyla birlikte üretimin daha da artması beklenmektedir.
ABD ayrıca yerel üretimi artırmayı hedeflemektedir. Kaliforniya’daki Mountain Pass maden bölgesi, dünya nadir element tüketiminin yıllık %15’ini karşılayarak ABD için önemli bir merkez haline gelmiştir.
Avrupa’nın Maden Merkezleri
İklim değişikliği ile mücadele eden Avrupa Birliği ülkeleri, elektrikli araçlar ve rüzgar türbinleri için güçlü mıknatıs özelliklerine sahip nadir toprak elementlerine ihtiyaç duymaktadır. Norveç, yakın zamanda 8.8 milyon ton nadir toprak elementi keşfettiğini duyururken, Grönland ve İskandinav ülkeleri de bu elementler konusunda zengin kaynaklara sahiptir. Ancak, üretim potansiyellerinin çok altında kalmaktadırlar.
Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, 2022’de nadir toprak elementlerinin gelecekte petrol ve doğalgazdan çok daha önemli olacağını belirtmiş ve 2030 yılına kadar bu elementlere olan ihtiyacın 5 kat artacağını vurgulamıştır.
Avrupa’nın nadir element ihtiyacının %90’ından fazlası ithalat yoluyla karşılanmakta olup, bu oranın azaltılması için planlama çalışmaları sürmektedir.
