Doğum sonrası yarım çalışma izni, 2016 yılında yeni annelerin iş yaşamına devam edebilmeleri için hayata geçirildi. İlk doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, üçüncü doğumda 6 ay süreyle, haftalık çalışma süresinin yarısı kadar izin hakkı tanındı. Çoğul doğumlarda bu süreye 30 gün eklenirken, çocuğun engelli doğumunda ise 360 gün yarım çalışma hakkı sunulmaktadır. Üç yaşından küçük bir çocuğun evlat edinilmesi durumunda ise bu hak, hem kadın hem de erkek işçiler tarafından kullanılabiliyor.
Yarım çalışma izni süresince ödenen ücretler ve sigorta primleri, İşsizlik Sigortası Fonu tarafından karşılanıyor. Asgari ücretle çalışanlar için bu süreçte gelir kaybı yaşanmazken, sosyal sigorta primi işçi payının fondan karşılanması sayesinde net ücretleri artış göstermektedir. Asgari ücretin üzerinde kazananlar için ise yarım gün izinli geçirdikleri süreler, sınırlı gelir kaybına yol açmaktadır.
Uygulamanın ikinci yılı olan 2017’de, yarım çalışma ödeneği alan kişi sayısı tek seferde 2.352’ye kadar yükselmiş, 2017 yılı boyunca aylık ortalama 1.840 kişi bu haktan yararlanmıştır. Ancak sonraki yıllarda, yarım çalışma hakkının daha fazla kişi tarafından kullanılacağı düşünülürken, bu beklenti karşılanmamıştır. Yarım çalışma ödeneği alan kişi sayısı, 2018’de 1.731, 2019’da 1.647, 2020’de 1.479, 2021’de 1.110, 2022’de 1.156, 2023’te 856 ve 2024’te ise 710 kişiye düşmüştür. 2024 yılı Ocak ayında ise sadece 720 kişi ödenek almıştır.
2016 yılından 31 Ocak 2025 tarihine kadar, toplamda 45.011 kişi yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanmış ve bu kişilere toplam 242,9 milyon lira ödeme yapılmıştır.
Yeni annelere sunulan bu önemli destekten yararlanan sayısındaki azalma, çeşitli sebeplerle açıklanmalıdır. Kadın çalışanlar mı bu uygulamadan haberdar değil? Ödenek miktarı mı yetersiz? Mevzuattan kaynaklanan başka bir engel mi var? İşverenler, yarım çalışma hakkının kullanılmasına mı engel oluyor? Tüm bu soruların kapsamlı bir şekilde araştırılması ve gerekli önlemlerin alınması büyük önem taşımaktadır.
YARIM ÇALIŞMA İŞÇİNİN HAKKI
4857 Sayılı İş Kanunu’na göre, 16 haftalık analık izninin bitiminden sonra işçinin talep etmesi halinde birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Bu hükümler, İş Kanunu’na tabi olmayan işçiler için de geçerlidir. İşverenin, yarım çalışma iznini vermeme hakkı yoktur; bu durum işçi için haklı fesih sebebi oluşturur.
ÜCRETİN YARISINI İŞVEREN YARISINI FON ÖDER
Yarım çalışma izninden yararlanan işçilerin ücretsiz izinde oldukları süreler için ödenecek ücret, İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanmaktadır. Çalışanın maaşı ne olursa olsun, brüt asgari ücret üzerinden ödeme yapılır. Bu uygulama, “yarım çalışma ödeneği” olarak adlandırılmaktadır.
İşçinin ücretsiz izinde olduğu süreye ait sosyal sigorta primleri de yine İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanmaktadır. Asgari ücretle çalışan işçilerden %15 oranında sosyal sigorta primi kesilmektedir. Brüt asgari ücretin 26.005,50 TL olduğu düşünülürse, brüt ücretten 3.900,83 TL sosyal sigorta primi kesildikten sonra 22.104,67 TL net ücret ödenmektedir.
Yarım çalışma izni kullanan asgari ücretli işçiye, işveren o ay 11.052,34 TL ücret ödemekte ve İşsizlik Fonu’ndan 13.002,75 TL verilmektedir. İşverenin ödediği tutarla birlikte işçinin eline geçen net ücret 24.055,09 TL’ye ulaşmakta ve bu miktar, normal çalışma süresine göre 1.950,42 TL artış göstermektedir.
600 PRİM GÜNÜ ŞARTI
Yarım çalışma ödeneğinden yararlanabilmek için, işçinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son 3 yılda en az 600 gün süreyle prim bildirilmiş olması gerekmektedir.
Yarım çalışma ödeneği başvuruları, e-Devlet üzerinden veya doğrudan İŞKUR’a yapılmaktadır. Başvurunun, doğum öncesi ve sonrası için verilen 16 haftalık rapor süresinin bitiminden itibaren 30 gün içinde yapılması önemlidir; aksi takdirde, 30 günü aşan başvurularda işçinin ödenek süresinden kesinti yapılmaktadır.
Ödenek, yarım gün ücretsiz izin kullanılan aydan sonraki ikinci ay içinde hesaplara yatırılmaktadır.
