Gazi Mustafa Kemal Atatürk‘ün liderliğinde, 29 Ekim 1923’te TBMM’nin Cumhuriyet’i ilan etmesiyle Türk tarihinde yeni bir dönem başladı. Bu ilan, “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” ilkesinin devlet yönetimindeki yerini alması açısından büyük bir önem taşıyordu.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarak bağımsızlık meşalesini yakmış ve Türk milletinin azmi sayesinde bu meşale asla sönmemiştir.
Atatürk, Erzurum Kongresi’nde Mazhar Müfit Bey’e, zaferden sonra hükümet şeklinin cumhuriyet olacağını ifade etmiş, ancak bu düşüncesini o dönemde gizli tutmayı tercih etmiştir.
23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasıyla, halkın temsilcilerinden oluşan Meclis, üstünde hiçbir gücün bulunmadığını kanıtladı. Kurtuluş Savaşı’nın başarıyla sonuçlanmasının ardından, 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile yeni Türk devletinin varlığı resmen tescillenmiştir.
13 Ekim 1923’te Ankara, Türkiye’nin hükümet merkezi oldu. Bu tarihten sonra, mevcut rejimin isminin belirlenmesi ve yeni devlet başkanının seçilmesi gerekiyordu. O zamana kadar, devlet başkanlığı görevini Mustafa Kemal Paşa yürütmekteydi.
27 Ekim 1923’te, İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası ve Meclis’in güvenini kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması, acil bir çözüm gerektirmiştir.
“Yarın Cumhuriyet İlan Edeceğiz”
Atatürk, 28 Ekim 1923 akşamında hükümetin kurulamaması üzerine Çankaya Köşkü’nde arkadaşları için bir akşam yemeği düzenlemiştir. Yemekte, “Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz” diyerek arkadaşlarının onayını almıştır. Bu karar, o andan itibaren uygulanmaya başlanmıştır.
Mustafa Kemal Paşa, o gece İsmet Paşa ile birlikte 1921 Anayasası’nda değişiklikler içeren bir tasarı hazırladı. Bu tasarı, TBMM’de yapılan oylamada 158 üyenin tamamının oyuyla kabul edilerek Cumhuriyet’in ilanı gerçekleşti. Bu an, “Yaşasın Cumhuriyet” sesleriyle kutlandı.
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte, “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” ilkesi de devlet yönetiminde en belirgin yerini bulmuş oldu. Ardından, cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi ve Gazi Mustafa Kemal Atatürk, TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı olarak seçildi. Atatürk, burada yaptığı konuşmada, “Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır” ifadelerini kullandı.
Milli Bayram Olarak Kutlanmaya Başlandı
İlk hükümeti kurmakla İsmet İnönü görevlendirildi. Türk halkı, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günü Cumhuriyet’in ilanını büyük bir coşkuyla kutladı. 26 Ekim 1924’te yayımlanan kararname ile Cumhuriyet’in ilanının kutlanmasına karar verildi.
29 Ekim 1925’ten itibaren Cumhuriyet, her yıl “milli bayram” olarak kutlanmaya başlandı. Bu, Türkiye’nin çağdaşlaşma ve demokrasiye yönelme kararlılığını simgeliyor.
